Z Polski znanych jest obecnie ponad 800 gatunków pająków (Rozwałka i Stańska 2008). Rozpoznanie tej grupy zwierząt w poszczególnych rejonach kraju jest jednak nierównomierne. Wiele krain i regionów Polski została opracowana w stopniu dalece niezadowalającym. To regionów takich zalicza się Kotlina Toruńska oraz znaczna część województwa kujawsko-pomorskiego. Wszelkie dane dotyczące fauny pająków Torunia są najczęściej wynikiem przypadkowych obserwacji (Mikulska i Wąsowska 1963, Wąsowska 1964, Mikulska 1969, Szpila i in. 2011) lub badań prowadzonych na bardzo ograniczonych obszarach i wykazujących niewiele gatunków (Wąsowska 1966, Staręga 1984), a nie wynikiem ściśle ukierunkowanych badań faunistycznych.
W roku 2015 w miesiącach od kwietnia do sierpnia prowadzono zbiór pająków na terenie Ogrodu Zoobotanicznego w Toruniu. Ogród Zoobotaniczny to jedna z najmniejszych placówek tego typu w Polsce (3,81 ha). Jako jedyny Ogród w kraju stara się łączyć kolekcję egzotycznych roślin z ciekawymi okazami fauny całego świata. Położony jest w ścisłym centrum miasta w pobliżu toruńskiej starówki, a jednocześnie blisko brzegu Wisły i fragmentów nadwiślańskich łęgów.
W trakcie zbioru materiału posłużono się kilkoma metodami. Czerpakiem entomologicznym, którym zbierano materiał z warstwy roślinności (gatunki epifityczne); pułapkami glebowymi (Barbera) wkopanymi równo z powierzchnią gruntu oraz wypełnionymi płynem konserwującym (80% roztwór alkoholu) w celu zebrania gatunków żyjących na powierzchni gruntu (epigeicznych). Metody te uzupełniono o metodę otrząsania gałęzi krzewów na jasną płachtę, a także przepatrywania sterty gruzu. Dodatkowo dokonano zbioru w budynkach, w biurach i pomieszczeniach magazynowych.
W wyniku zbiorów zebrano 498 osobników należących do 49 gatunków, co stanowi około 6% obecnie stwierdzonych gatunków w Polsce. Dwa spośród stwierdzonych gatunków są wymienione w Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce (Philodromus albidusKulczynski, 1911 oraz Thanatus sabulosus(Menge, 1875)).
Oznaczenia dokonano z wykorzystaniem mikroskopu stereoskopowego oraz z wykorzystaniem kluczy do oznaczania: Robertsa (1993, 1996), Żabki (1997) oraz klucz internetowy Nentwiga i in. (2013). Nazewnictwo pająków zostało przyjęte według katalogu Platnicka (2018). Zebrane okazy zostały oznaczone do gatunków, a tam gdzie nie było to możliwe do rodzajów i rodzin. Zebrany materiał został zachowany w Ogrodzie Zoobotanicznym w Toruniu.
Ryc.1 . Od góry pułapka glebowa wkopana w ziemię; u góry po prawej: zbieranie okazów otrząśniętych z drzewa;
wkopywanie pułapki glebowej; u dołu po prawej zbieranie próby za pomocą czerpaka entomologicznego
Wykaz systematyczny gatunków
(na czerwono zaznaczono gatunku ujęta na Polskiej Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych).
AGELENIDAE
Eratigena sp.
ANYPHAENIDAE
Anyphaena accentuata (Walckenaer, 1802)
ARANEIDAE
Aculepeira ceropegia (Walckenaer, 1802)
Araneus sp.
Araniella sp.
Mangora acalypha (Walckenaer, 1802)
Zilla diodia (Walckenaer, 1802)
CLUBIONIDAE
Clubiona lutescens Westring, 1851
DICTYNIDAE
Dictyna arundinacea (Linnaeus, 1758)
Dictyna uncinata Thorell, 1856
GNAPHOSIDAE
Zelotes apricotum (L.Koch, 1876)
LINYPHIIDAE
Araeoncus humilis (Blackwall, 1841)
Diplocephalus cristatus (Blackwall, 1833)
Diplostyla concolor (Wider, 1834)
Linyphia hortensis Sundevall, 1830
Linyphia triangularis (Clerck, 1757)
LIOCRANIDAE
Agroeca sp.
LYCOSIDAE
Alopecosa pulverulenta (Clerck, 1757)
Pardosa agrestis (Westring, 1861)
Pardosa lugubris (Walckenaer, 1802)
Pardosa monticola (Clerck, 1757)
Pardosa palustris (Linnaeus, 1758)
Pardosa prativaga (L.Koch, 1870)
Piratula sp.
Trochosa ruricola (De Geer, 1778)
MIMETIDAE
Ero aphana (Walckenaer, 1802)
MITURGIDAE
Zora spinimana (Sundevall, 1833)
PHILODROMIDAE
Philodromus albidus Kulczynski, 1911 - kategoria DD
Thanatus sabulosus (Menge, 1875) - kategoria VU
Tibellus oblongus (Walckenaer, 1802)
PHOLCIDAE
Pholcus phalangioides (Fuesslin, 1775)
PHRUROLITHIDAE
Phrurolithus festivus(C. L. Koch, 1835)
PISAURIDAE
Pisaura mirabilis (Clerck, 1757)
SALTICIDAE
Ballus chalybeius (Walckenaer, 1802)
Evarcha arcuata (Clerck, 1757)
Evarcha falcata (Clerck, 1757)
Heliophanus auratus C.L.Koch, 1835
Salticus zebraneus (C.L.Koch, 1837)
TETRAGNATHIIDAE
Metellina sp.
Pachygnatha degeeri Sundevall, 1830
Tetragnatha piniola L.Koch, 1870
THERIDIIDAE
Asagena phalerata (Panzer, 1801)
Enoplognatha ovata (Clerck, 1757)
Enoplognatha latimana Hippa & Oksala, 1982
Episinus angulatus (Blackwall, 1836)
Neottiura bimaculata(Linnaeus, 1767)
Parasteatoda simulans (Thorell, 1875)
Parasteatoda tepidatorium (C.L.Koch, 1841)
Steatoda grossa (C.L.Koch, 1838)
Theridion varians Hahn, 1833
THOMISIDAE
Diaea dorasta (Fabricius, 1777)
Misumena vatia (Clerck, 1757)
Ozyptila praticola (C.L.Koch, 1837)
Xysticus kochi Thorell, 1872
Xysticus striatipes Sundevall, 1833
Oprócz tego zaobserwowano kilka charakterystycznych gatunków, których nie wykazano w zebranym z pomocą wykorzystanych metod materiale:
Argiope bruennichi (Scopoli, 1772)
Araneus diadematus Clerck, 1758
Nuctenea umbratica Clerck, 1757
Salticus scenicus (Clerck, 1757)
Eratigena atrica (C. L. Koch, 1843
Zygiella x-notata (Clerck, 1757)
Cyclosa conica Pallas, 1772
Nigma walckenaeri ( Roewer , 1951)
DYSKUSJA
Zdecydowana większość ze stwierdzonych gatunków, to pająki eurytopowe, występujące w wielu różnorodnych środowiskach, bądź gatunki synantropijne lub hemisynantropijne, powszechnie spotykane w pobliżu człowieka.
Omówienia wymagają dwa stwierdzone gatunki ujęte na Czerwonej Liście Gatunków Ginących i Zagrożonych w Polsce.
Philodromus albidus – kategoria DD oznacza gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia, a do czasu ustalenia statusu gatunków tej grupy nie należy ich traktować jako niezagrożonych. Według literatury gatunek zwykle występuje w liściastych lub mieszanych lasach na niższych gałęziach drzew liściastych, takich jak dąb na skraju polan lub na żywopłotach1. Występuje również w zielonych pasach. Dorosłe obojga płci stwierdzane są zwykle od maja do lipca, a szczyt ich występowania przypada w czerwcu. Odpowiada to osobnikom odłowionym na terenie Ogrodu Zoobotanicznego w Toruniu (2♀♀, 11.06.2015, czerpak entomologiczny). Osobniki te zostały złowione na skarpie porośniętej przez kilkudziesięcioletnie kasztanowce i klony, wśród krzewów jerzyny (Rubus L.).
Thanatus sabulosus – kategoria VU oznacza gatunki, które mogą wymrzeć stosunkowo niedługo, choć nie tak szybko jak zagrożone. Wymieniany jako rzadko występujący, na kserotermicznych polanach śródleśnych i obrzeżach lasów (Nentwig i in. 2018). Jedyny osobnik – samiec wpadł w pułapkę Barbera zebraną 25.05.2015.
Ogród Zoobotaniczny stanowi potencjalnie dobre refugium śródmiejskie dla licznych zwierząt bezkręgowych, w tym pająków. Bliska odległość od parku miejskiego oraz Wisły sprawia, że pojawiają się tu gatunki leśne i łąkowe.
Zebrane okazy znajdują się w Ogrodzie Zoobotanicznym w Toruniu.
LITERATURA
1. LAWRENCE J-W M. 1989. Keys to the familie of British Spiders. Field Studies 9. 365-443.
2. MIKULSKA I. 1969. O niezwykłym sposobie życia pająka Pellenes nigroiliatus (L. Koch) var. Bilunulata Simon zamieszkującego muszle ślimaków. Przegląd Zoologiczny. Wrocław, 5: 218-225.
3. MIKULSKA I., WĄSOWSKA S. 1963: Różowa forma Thomisus onustus WALCKENAER (1805) w Polsce. Polskie Pismo Entomologiczne. Wrocław. 33 (12): 225-227.
4. MIKULSKA I., WĄSOWSKA S., 1963. A pink coloured form of Thomisus onustus Walck.(1805) in Poland
5. NENTWIG W., BLICK T., GLOOR D., HÄNGGI A., KROPF C. 2018. Spiders of Europe. www.araneae.unibe.ch. Data dostępu 19.04.2018 r.
6. PLATNIK N. I. 2014. The World Spider Catalog, Version 19American Museum ofNatural History.dostęp online z dnia 19.04.2018:https://wsc.nmbe.ch/.
7. ROBERTS M. 1993. The Spiders of Great Britain and Ireland. Compact edition. Harley Books: 1-714.
8. ROBERTS. M.J. 1996. Spiders of Britain and Northern Europe. Collins Field Guide. 1-383 pp
9. ROZWAŁKA R. & STAŃSKA M. 2008. Check-list o f spiders (Araneae) o f Poland]. Available from http://www.arachnologiaedu.pl.
10. STARĘGA W. 1984. Materiały do znajomości rozmieszczenia pająków (Aranei) w Polsce, VIII-X. Fragmenta faunistica. Warszawa. XXVIII (5):80-136.
11. SZPILA K., ZIELIŃSKI J., LIK M. 2011. Nowe stanowiska poskocza Eresus (Aranae: Eresidae) w północnej Polsce. Chrońmy Przyrodę Ojczystą. Kraków. 67 (6):580-586.
12. WĄSOWSKA S 1966. Comparative morphology of the spinning fields in females of some spider species. Zoologica Poloniae. Wrocław 16. 9-30.
13. WĄSOWSKA S. 1964. Nowe stanowisko poskocza krasnego (PETAGNA) (Araneae). Przegląd Zoologiczny. Wrocław, 8: 46-48.
14. WĄSOWSKA S., 1964. Nowe stanowisko poskocza krasnego, Eresus niger (Petagna) (Araneae).
15. WĄSOWSKA S., 1966. Comparative morphology of the spinning structures in female spiders of the genus Tibellus Simon (Thomisidae)
16. ŻABKA M. 1997. Salticidae Pająki skaczące (Arachnida: Araneae). Muzeum i Instytut Zoologii PAN. „AUDITOR”.
1http://srs.britishspiders.org.uk/portal.php/p/Summary/s/Philodromus+alb… (dostęp z dnia 04.04.2018 r.)
Kilka zdjęć pająków:
Ryc.2 . Od góry: Enoplognatha ovata ze schwytaną biedronką (u góry po lewej drugi osobnik); Eratigena sp. - kątnik; Misumena vatia - kwietnik ze zdobyczą;
Pisaura mirabilis - darownik przedziwny - samica z kokonem; Evarcha falcata - pyrgun zwyczajny - samiec; Pholcus sp. - nasosznik
Autor opracowania i zdjęć pająków: Michał Wódecki
